ERMENI HABER AJANSI

Emin Nedret İçli’ye göre Babıâli'deki ilk kitapçı Ermeni Arakel Tozluyan Efendi'dir.

Arakel Tozluyan Efendi, 1875 yılında Babıâli'de dükkânını açar ve uzun zaman çalışır. 1884 yılında Matbaa-i Ebuziya'da Arakel Kütüphanesi kataloğunu bastırır.  Emin Nedret’ine göre bu, ilk ticari kitapçı kataloğudur.

“Giriş” bölümünde Arakel Efendi, kataloğu çıkarmanın nedenini şöyle açıklamıştır: “Vatan çocuklarının Padişahımız Efendimiz sâyesinde edindikleri okuma merakını tatmin için istedikleri kitapları kolaylıkla arayabilecekleri bir katalog yoktur”.

Babıâli kitapçılığının modern kitapçılık anlamında ve sahaflıktan ayrılan bütün ilk girişimciler Ermenilerdir. Daha çok tömbekici, tütüncü dükkânlarında, kahvehanelerde, bir miktar Sahaflar'daki dükkânlarda satılmakta olan matbaa baskısı kitaplar ancak bu ilk dönem Ermeni kitapçılar sayesinde modern anlamda bir ticari meta olarak vitrine çıkar, alınır satılır hale gelirler.

Arakel Efendi özellikle Ahmet Rasim, Halit Ziya gibi Osmanlı dönemi Türk edebiyatçılarının önemli yapıtlarını yayımladı.  Muallim Naci ile birlikte Talim-i Kıraat ve Mekteb-i Edep adıyla okul kitapları hazırlar ve bunlar belki 100 kadar baskı yapardı.

1886 yılından Arakel Efendi, önce “Arakel Kütüphanesi” adı altında her dört formalık kitaplardan 16 tane, 1891-1894 yılları arasında ise cep romanları yayımlar.

Ali Birinci’ye göre ise “Toros” isminde biri, Arakel’den önce Babıâli’de, o zamanlar İkdam Matbaası bulunan hanın kapısı karşısında, ünlü hakkâk Antranik’in bulunduğu dükkânda bir kitapçı dükkânı açmış, ancak işler yürümeyince kitapları çuvallara doldurup kilo hesabıyla satarak bırakıp gitmişti.” 

Toros Efendi’ye rağmen Babıâli’nin ilk kitapçısı olarak Arakel Efendi bilinmektedir. Kayseri’li olan Arakel Efendi hakkında pek az bilgi bulunabilir.  Kitaplarının fiyatlarını kesinlikle kırmaz, her şeye rağmen yüksek fiyatla satmak istermiş. Sonunda bu yüzden borçlanmış ve borcunu ödeyemez duruma gelince iflâs etmiştir. Dükkânını da en çok borçlu olduğu Andon Nahnikyan’a bırakarak sefil ve perişan bir durumda hayattan gitmiştir.

Erol Üyepazarcı, Halit Ziya’nın Arakel Efendi’den “Kırk Yıl” isimli anılarında “zamanın en yetenekli ve en cesur yayıncısı” olarak söz ettiğinin kaydediyor.